Wśród obecnie znanych z występowania na Kubie przedstawicieli rodzaju Rhopalurus Thorell 1876 (Buthidae) wymienić mogliśmy do tej pory 5 gatunków:

• R. garridoi Armas 1974,
• R. gibarae Teruel 2006,
• R. granulimanus Teruel 2006,
• R. melloleitaoi Teruel & Armas 2006,
• R. junceus (Herbst 1800).

Wszystkie, oprócz ostatniego, którego spotkać możemy na terenie całego kraju, występują we wschodniej części archipelagu.

Status R. junceus jest problematyczny - wątpliwości pojawiały się głównie odnośnie występowania, jednakże również wiedza w innych dziedzinach była wybrakowana. Ostatnio zapełniono tę lukę - dokonując redeskrypcji. Wyszczególniono w niej między innymi 4 formy barwne. W innej publikacji natomiast pokrótce przedstawiono przypadek stosowania leku przeciwbólowego opartego na jadzie tego gatunku. Jest to bardzo obiecujący środek, jednak wymaga dalszych badań.

Opisano także kolejny, szósty gatunek z tego rodzaju z Kuby: R. aridicola Teruel & Armas 2012.

Redeskrypcja R. junceus

Ogólna charakterystyka

Osiąga znaczne wielkości - samce mierzą od 5,4 do 9,7 cm, samice od 6,5 do aż 10,7 cm. Ilość zębów na pektynach wynosi 17-23 u samców, 15-21 u samic.

Występowanie

Gatunek ten pierwotnie opisany został z Brazylii, kolejne doniesienia mówiły o występowaniu w Meksyku, Haiti, Kubie, Wenezueli, Dominikanie czy Portoryko. Spośród wszystkich tych krajów, jedynie odnośnie obecności na Kubie nie ma wątpliwości. Występuje na terenie całego kraju, według obecnej wiedzy jest dla niego endemiczny.

Formy barwne

Na podstawie ubarwienia wyróżniono 4 formy barwne.

1. Typowa

   Jest to forma najbardziej rozpowszechniona zarówno w środowisku naturalnym, jak i w hodowlach.

   Dorosłe osobniki przyjmują barwy od żółto-brązowych po czerwonawo-brązowe. Samce są bledsze niż samice. Palce pedipalpów oraz IV i V segment metasomy czarniawy. Telson ubarwiony od koloru czerwono-brązowego po czarniawy. Trójkąt wokół oczu wyraźnie odróżniający się.

   Młode osobniki cechują się bardzo intensywną barwą pomarańczową. Odnóża mają szare, telson biało-szary.

2. Żółta

   Występują w suchej, nadmorskiej części kraju (wschód) - na jednych terenach z typową formą.

   Podstawową barwą jest żółto-brązowy. Palce pedipalpów oraz IV i V segment metasomy ciemnoczerwony-czarniawy. Telson jasnoczerwony. Trójkąt wokół oczu mało wyraźnie zaznaczony.

   Młode o podobnej bazie kolorowej, lecz z bladymi lub żółtawymi nogami oraz telsonem od jasnoszarego po biały.

3. 
   

   Czarniawa I

   Spotkać je można w górach Nipe-Sagua-Baracoa oraz w mieście Camagüey. Na kilku terenach występuje razem z odmianą typową, co więcej, znajdowano nawet samice z mieszanymi miotami. Odmiana ta występuje w handlu, jednak nadal jest rzadko spotykana.

   Dominujący kolor to czerwono-brązowy, ciemnobrązowy oraz czarniawy. Palce pedipalpów oraz IV i V segment metasomy czarniawy. Telson od czerwono-brązowego po czarniawy. Trójkąt wokół oczu mało wyraźnie zaznaczony.

   U młodych osobników dominuje kolor pomarańczowo-rdzawy, nogi mają szarawe, a telson od żółtego po czerwony.

4. Czarniawa II

   Obszar występowania najwęższy spośród wszystkich odmian - jedynie południowo-zachodnia część prowincji Granma. Na tym terenie występuje również forma typowa, jednak nie zaobserwowano miotów mieszanych.

   Dorosłe ubarwione na oliwkowy brąz. Ciemne plamy sprawiają, że na pierwszy rzut oka osobniki te wyglądają na jednolicie brązowe, a wręcz czarniawe.

Stopień zabarwienia trójkąta w okolicy oczu jak widać różni się między odmianami - w czarniawych nie został odnotowany.

Na jednym obszarze nigdy nie stwierdzono występowania większej ilości form barwnych niż dwie (w tym typowa).

Środowisko naturalne

Gatunek ten cechuje się dużą tolerancją odnośnie warunków, temu też zawdzięcza szeroki obszar występowania. Spotykano go na praktycznie wszystkich występujących na Kubie typach terenów. Nawet sezonowo zalane tereny nie są dla niego barierą - żyje wtedy na drzewach. W górach zamieszkuje tereny o opadach 3000 mm rocznie, natomiast na wybrzeżu jedynie 600 mm.

Przy doborze schronienia dziennego również nie jest wybredny - osiedla się zarówno przy samej ziemi (kora drzew, krzewy, kopce termitów, czasem pod te elementy również się podkopuje), jak i wyżej w drzewach (do 10 m), czy nawet w jaskiniach (pęknięcia, ubytki w ścianach, czasem również w podłodze).

Mimo że woli osiedlać się na nasłonecznionych terenach, z poprzednich obserwacji wynika również, że dobrze znosi bardzo niskie temperatury. Kovarik doświadczył przeżycia przez młode z tego gatunku zamrożenia do temperatury -18°C. Taka odporność wydaje się zaskakująca, biorąc pod uwagę, że najniższą temperaturą zanotowaną na Kubie było 0,1°C, dane te jednak nie obejmują terenów górskich, gdzie temperatura prawdopodobniej spada bardziej. Populacje R. junceus występują na terenach, gdzie rokrocznie temperatura spada poniżej 5°C.

Spotykany jest w domach i okolicach - we wioskach czy miastach. Jednakże niezbyt dobrze znosi skutki urbanizacji, szczególnie jeśli mowa o terenach zamieszkałych przez Centruroides gracilis, który to w takich warunkach radzi sobie lepiej.

Tolerancja względem innych osobników

Gatunek ten wykazuje się silną terytorialnością. Nawet w najbardziej zagęszczonych miejscach w naturze, ciężko znaleźć takie, gdzie dwa osobniki z przeciwnych płci żyłyby razem. W niewoli, w przypadku hodowli grupowych, zdarzają się przypadki zabicia czy też pożarcia współlokatora.

Rozmnażanie

U R. junceus nie odnotowano wydawania kilku miotów po jednym połączeniu pary. Mioty liczą od 6 do 55 młodych, lecz zazwyczaj jest to 20-30 sztuk. Wydawane są one niezależnie od pory roku (zarówno w hodowlach jak i w naturze), lecz preferowane są cieplejsze miesiące.

Autorzy uzyskali niemal 50 miotów, na podstawie czego, oprócz powyższych wniosków, zaobserwowano również inne zależności. Zanegowano, jakoby rozmiar ciała był powiązany z wielkością miotu. Dane takie były podawane przez innych autorów, natomiast obecne dane jednoznacznie temu zaprzeczają. Największy miot był autorstwa najmniejszej samicy, natomiast najmniej młodych dała jedna z większych. Wielkość miotu uzależniona jest jednak od diety oraz wieku samicy. Starsza samica - mniej małych.

Strydulacja

Odgłosy wydawane przez ten gatunek są bardzo głośne, w porównaniu z innymi. Strydulacja tego gatunku słyszana jest z kilku metrów. Wykorzystywana jest jako pierwsze zachowanie obronne, zazwyczaj łączy się z wycofaniem lub postawą grożącą. Zachowanie to zaobserwowano również podczas spotkania pary, lecz nie zna się przyczyn tego zjawiska.

Jad

Ukłucie przez R. junceus natychmiast wywołuje ostry ból oraz skurcze obejmujące znaczną część ciała. Efekty te trwają 4-8 godzin, są stopniowo zastępowane przez brak czucia wokół miejsca ukłucia, co znowu utrzymuje się 2-3 dni. Pomimo częstego występowania w domach, oraz stosunkowo silnych objawów, nie odnotowano przypadku śmiertelnego z udziałem tego gatunku. Kilku pacjentów jednak wymagało hospitalizacji oraz dalszego leczenia.

Przez ostatnie 10 lat na Kubie trwa rządowy program badań nad medycznym zastosowaniem potencjału jadu R. junceus. Wskutek tego odławiane są tysiące osobników - celem uzyskania jadu. Dokładając do tego odłowy czynione przez hodowców, otrzymujemy zmniejszające się populacje na kilku obszarach kraju. Jednakże badania rozpoczęte w kierunku uzyskania leku na nowotwory dały bardzo obiecujący, choć inny niż oczekiwano rezultat - lek przeciwbólowy. Badania nad nim nadal trwają, lecz już teraz efekty są bardzo pozytywne.

Ostatnio prześledzony został przypadek stosowania środka Escozul, uzyskiwanego właśnie z jadu R. junceus, na chorym na raka żołądka (z przerzutami na wątrobę) 69-letnim pacjencie. Stosowane były oczywiście typowe środki przeciwbólowe, jednak krewni zainteresowali się również metodami alternatywnymi. Po 18 dniach stosowania, pacjent był w stanie odstawić opoidy. Środek ten przyniósł mu pełną ulgę w bólu - przywrócił wręcz energię do codziennych czynności. Nie odnotowano żadnych efektów ubocznych.

Nowy gatunek - R. aridicola

Samce osiągają 6,5-9,3 cm, samice 7,5-9 cm. Ubarwiony jest ciemnym odcieniem koloru czerwono-brązowego, jedynie V segment metasomy, telson oraz palce pedipalpów posiada czarne. Samce cechują się 21-25 zębami na pektynach, samice posiadają 19-22 sztuk.

Środowisko naturalne

Występuje w nadmorskiej części kraju - w prowincji Guantánamo. Pojedyncze osobniki spotkano również w Baracoa oraz Santa Rosa, jednakże nie występują tam naturalnie, a przypadkowo zostały przetransportowane przez człowieka.

Zamieszkuje suche tereny, chroni się pod skałami, opadłymi liśćmi palmowymi, również spotykany w domach czy jaskiniach.

Pokrewieństwo

Jedynym gatunkiem, który obszarem niemal pokrywa się z R. aridicola (20 km różnicy w linii prostej), jest omawiany wcześniej R. junceus. Nieco na zachód napotkać można R. garridoi, które odróżnić można poprzez mniejszy rozmiar, solidniej zbudowane szczypce u samców, oraz proporcje samych palców.

Deskrypcja zawiera klucz, dzięki któremu z łatwością poznamy cechy pozwalające jednoznacznie rozróżnić kubańskie gatunki.

Rhopalurus spp. na Kubie

Geograficzny rozkład przedstawicieli tego rodzaju na Kubie jest bardzo interesujący. Ogólnie podchodząc do tematu, zauważymy że R. junceus występuje na terenie całego kraju, a pozostałe 5 gatunków jedynie na wschodzie. Wśród tych pięciu jednak nie ma żadnej pary, którą spotkać można by było w jednym miejscu. Tutaj wyjątkiem znowu jest R. junceus, który dzieli tereny z innymi gatunkami.

... i poza nią

Na Haiti, wyspie tuż obok Kuby, Rhopalurus reprezentowany jest przez 3 endemiczne gatunki: R. abudi, R. bonetti oraz R. princeps. Ten ostatni jest szeroko rozpowszechniony, pozostałe natomiast mają małe, ale i jednorodne, tereny występowania.

Z należącej do terenu Portoryka wyspy Mona, niedawno opisano nowy gatunek: R. virkkii. Podejrzewa się jednak, że jest to młodszy synonim R. abudi. Autorzy wstrzymują się z oficjalną zmianą do czasu przeanalizowania osobników, na podstawie których opisano ten takson. Synonimizacja ta byłą już proponowana w projekcie rewizji rodzaju, o czym informowaliśmy.

Bibliografia

• Teruel R, de Armas LF. Redescripcion de Rhopalurus junceus (Herbst 1800) (Scorpiones: Buthidae). Boletin de la SEA. 2012(50):153-74.
• Teruel R, de Armas LF. Nueva especie de Rhopalurus Thorell, 1876 de Cuba Oriental, con algunas consideraciones sobre sos congeneres Antillanos (Scorpiones: Buthidae). Boletin de la SEA. 2012(50):209-17.
• Di Lorenzo L, Chiara P, Antonio C, Calogero F. Cancer pain managment with a venom of blue scorpion endemic in Cuba, called rhopalurus junceus "escozul". Open Cancer Journal. 2012;5(1):1-2.